State of the Nation Address of
Rodrigo Roa Duterte
President of the Philippines
To the Congress of the Philippines
Session Hall of the House of Representatives
[Delivered at the Batasang Pambansa Complex, Quezon City on July 25, 2016]
(VISAYAN VERSION)
Daghang salamat. Tuguti ko na magpakaimpormal sa inyuha. Inyo man na matikdan adunay naa katulo tao diri sa taas ining Kongreso nga gikan sa Mindanao. Busa, wala na gyud ko masulti. Kay Presidente sa Senado Aquilino Pimintel III, sa mga miyembro ining Senado, Tagapagsulti sa Balay-balaoranan Pantaleon Alvarez, Bise Presidente Maria Leonor Robredo, kinhiay Presidente Fidel Valdez Ramos, President Joseph Ejercito Estrada, ug President Gloria Macapagal-Arroyo, Chief Justice Maria Lourdes Sereno, Justices sa Supreme Court, His Excellency Papal Nuncio ug mga miyembro sa diplomatic corps. Akong dakong pagtahod kay Executive Secretary Salvador Medialdea, sa mga miyembro sa gabinete, kaabin nga empleyado sa goberno, sa kapwa isig katao niining nasod.
Dili kita mkapadayon kung atong sugtan ang naglabay na panahon maoy mobira nato pabalik. Ang pagbasol sa panagtagsa-tagsang kaugalingon dili maoy solusyon. Busa dili nako sayangon ang bulawanong panahon na magsige ug hisgot sa mga sala sa lumalabay na responsableng opisyales kaniadtung panahona diin kita naglisod karon.
Pwera lang unta sa pagdawat ini nga pagtolon-an duha ka mga kasaypanan, dili kita maglangan kay ang panahon karon ang importante ug ang kaugmahon diin kita mangandam.
Sabta ko ninyo sa maong tumong. Muklaro ko ug sulti kaninyo, nga katong ni traydor sa tawhanong pagsalig, kay manubag ug moabot gayud ang ilang panahon sa korte. Kong ang ebidensiya modulot, moabot ang adlaw sa pagpaningil kaniya.
Kaniadtong ni desisyon ako na magpapili pagkapresidente dinhe sa Republika, kabalo nako sa mga sakit sa atong nasod, kabalo ko kung unsay udlot sa pangitabo, ug gipahibalo ko kinsa ang hinugdan sa kalihokan. Nakadungog ko sa mga reklamo sa mga tao bahin sa hustisya na wala nay padunglan. Sauna, ug hantud karon, mao lang gihapon, makahiubos gyud. Isip usa ka prosecutor sauna, kabalo ko kung unsa kapaspas o kahinay ang pagpadagan sa mga kaso. Ang akong gibuhat sauna kay akong gitan-aw ang deperensya sa pagkapostpone sa mga kaso ug sa iyang sunod nga himutangan. Inana lang kasimple. Mapaghiayon ko ug taman kung kitang tanan nga nasa gobyerno mahatagan dayon ni ug paspas nga pagtagad.
Determinado ko sauna, ug determinado ko hantud karon labaw na karon sa akong posisyon, nga makiggubat sa mga taong ginahimong kataw-anan ang atung mga balaod apil tung mga katawhan nga ginahimong miserable atung kinabuhi.
Pero akong ginapalaoman ang tanan nga wala sa akong sistema ang manimalos. Sama ninyo ug nako, parehas nga pagtrato ug parehas nga proteksyon ang akong ginapangayo para sa atung mga katawhan.
Apan kinahanglan nato mahimong isog para makipagkombate sa atung mga tinuohan, nga dili mahadlok ug kapakyasan ug kapildihan. Tinuod, wala’y limitasyon ang pagkaisog, ang pagkatalawan lang.
Sa kani nga punto, naa’y mga kalabotan nga hinaot ko unta na mapasabot sa inyoha samtang akong ilatag ang mga katinuoran, pigura, program, plano, problema ug solusyon, nga ang kaning mga kalabotan dili mangawala.
Busa sa atong mga relihiyoso, bishop, lideres, pari, pastor, tigsangyaw, imam, akong seguradohon nga tinuod mang kuti ko sa pagbulat sa simbahan ug sa estado, pero kusog akong pagtuo nga dapat wala’y separasyon sa Ginoo ug Estado.
Sa akong inagurasyon kaniadtong June 30, 2016, akong nang giingon nga ang atong pagkombate sa kriminalidad ug ilegal nga droga ug korapsyon kay padayon lang ug wala na’y puas. Akong usabon ang akong pasalig karon, mao nang gina-awhag nako ang Philippine National Police, ang mga barangay chairmen, mga Mayor, ang mga Gobernador ug ang tanan nga naa sa otoridad nga ayaw ninyo ug pahiubosa ang inyong pagbantay. Wala’y mahitabong pagkubos aning kampanyaha. Dobleha ninyo inyong paglimbasog. Tripleha kung kinihanglan. Dili ta muundang hantud ang kinaulahiang drug lord, kinaulahiang financier, ug ang kinaulahiang pusher kay ni.surender na o nakulong na o naibutang na sa ilalom sa yuta, kung mao man ilang gusto.
Sa atung kapulisan ug uban pang opisyales, buhata ninyo ang inyong mga trabaho ug ihatag nako ang wala’y utas na pagsuporta gikan sa Opisina sa Presidente. Ubanan tamo sa hingpit. Abusoha ninyo ang inyong otoridad ug labaw pa sa impyerno ang inyong mabayran. Tungod kay mahimo kanang labaw pa sa krimen.
Akong gimandoan ang National Police Commission (NAPOLCOM) na ipadali ang imbestigasyon ug paghusay sa mga kasong administratibo batok sa mga pulis nga naapil sa mga kriminal na aktibidades ug ilegal na aktibidades ug pagmandar sa polisiya sa lifestyle checks para sa mga miyembro sa PNP. Sa kining pangaplag, akong ginataya ang akong pagkatawo, akong kinabuhi, ug ang pagkapresidente mismo.
Akoa pung gimanduan ang DILG nga bantayan pag.ayo ang binuhatan sa LGU nga dapat ilang ginabuhat ilang mga trabaho pag-abot sa ilang kapulisan ug katong mga nahibal-an nga wala gatrabaho kay masilotan apil na dira ang pagtanggal sa ilang pagdala sa ilang kapulisan gikan sa NAPOLCOM. Akong usbon akong pahimangno sa tanan, ayaw pagdroga kay kamo ang mahimong solusyon sa krisis sa droga nga naglukob, nga nikatag na, sa atung nasod.
Atung buhaton ang Inter-Agency Committee on Illegal Drugs nga mao’y maghiusa ug magpakusog sa panag-uban sa tanang hingtungdan.
Atung palihukon ang atung mga reservist sa paghatag ug impormasyon ug kampanya laban sa paggamit sa droga ug sa pagsabwag sa impormasyon mahitungod sa drug rehabilitation program nga ginahatag sa gobyerno. Atua pung pakusgan ang atung programa sa ROTC sa pagsilsil sa paghigugma sa atong nasud ug maayong pagkalungsoranon.
Atong himuon pud nga prayoridad ang rehabilitasyon sa mga biktima sa druga. Atong dungagan ang residential treatments ug ang rehabilitation facilities sa tanan nga bungto ining nasod. Ang Armed Forces of the Philippines ang magpahisayon sa preparasyon para mga base militar ug pasilidad para sa drug rehabilitation.
Dili ta makakab-ot ug tinuod, magunitan ug ang gibati sa kauswagan nga wala ginahimo nga seguridad para sa mga tawo. Ato kining responsibilidad sa pagtaas sa kaayohan sa tanang katawohan.
Sa akong administrasyon magpatupad ug makatawo nga pamaagi sa kauswagan ug panggobyerno, kay atung paasensuhon ang kinabuhi sa atung katawhan sa ilang baskog, edukasyon, sakto nga pagkaon ug pabalay, preserbar sa kahimtangan, ug pagrespeto sa kultura.
Kinahanglan ang pagtarbaho para sa pataas sa katungod pangtawo. Apan ang katungod pantawo kay dili nga mahimong instrumento para pansagang o pamalibad sa paguba ining banwa. Imong banwa ug akong banwa.
Samtang sukad ang atung nasod pirmi nga nakigharong sa sulod nga seguridad nibahad pasamot sa ni ining nga pagkabuhi ug aktibidad sa mga terorista nga grupo na Abu Sayyaf, tanang pwersa sa AFP ang gamiton para pildihon ining mga kriminal na nag-operate sa pagtakoban ni relihiyoso kamainiton. Ang AFP magpakusog sa kaniyang kapasidad sa pagkita ug pagkombate sa ining mga dakponon nga elemento.
Kinahanglan natong nga pakusugon ining atong pagkatakdo sa mga banwa nga Indonesia ug Malaysia sa pagsumpo sa kidnapping sa katubigan ning atong silingan na mga nasud. Atong palig-unon ang atong counter-terrorism nga programa sa pag-amendar ining nga lain-lain nga balaod sa terorismo sa tawo, pagpondo sa terorismo ug cybercrime.
Kini ang atung tubag sa mga paghagit sa global development’s non-traditional threats, transnational crimes ug financial terrosism. Padad-anan ang global warming pud atong himuon nga prayoridad, apan nga maayo ug makiangayaon. Kini man nga dili pagkang sa atung indutriyalisasyon.
Kinahanglan natung paninguha sa pagkalamboan ug pagkultibar ning panag-uban sa nasud nga naghati sa interes ug kalabotan sa Pilipinas; panatilihon ug ang bilateral ug multilateral nga pagkunsulta ug diyalogo.
Atung padayunon ang pagpalad sa kooperasyon sa pagtabang sa mga tawo ug pagtubag sa katalagman, maritime security ug counter terrorism. Himuon natung nga lalum ang pakipagdayalogo sa seguridad sa uban nga nasud para sa pagtukud ug dakong pagsabot ug kooperasyon.
Sa pagsud-ong sa West Philippine Sea, kailahon sa China Sea nga ngalan, ang Pilipinas makusganon sa ining pagrespeto para sa dangatan sa kaso ayha ang Permanent Court of Arbitration komo ang importate nga kontribusyon para sa pagdulong ining paglimbasog sa pagbugtaw sa kalinaw nga resolusyon ug pagdumala sa atung bikil.
Sa aspeto ng atung proseso sa pagkalinaw nga suligon sa atung pagkasabot panabot ang internasyonal nga komonidad, ang Pilipinas ay nagpadayon sa pagsalig sa pagtarbaho katistis sa atung mga international partners ug stakeholders sa paghimo sa pandugay nga kalinaw ug pag.uswag sa atong dakbayan.
Atung kabaskogan nga ipa.adres ang mga reklamo nga dugay ra at usab, dili lamang sa Bangsamoro, ang indigenous peoples ug mga uban nga grupo para sa seguridad, kaugmaran, maayo nga pagduol sa paghimo sa desisyon ug pagdawat sa mga kailahan.
Ang timgas nga kalinaw ay makuha kung atung makit.an ang pundamental na mga kinahanglan ng kada mga lalaki, kababaye-nan ug bata.
Sa atung mga Muslim nga igsuon, ang nasud sa Moro ug ang mga tanang miyembro sa CPP/NPA/NDF, akong ingonon ni sa inyoha: Gusto nato tanan nga magkaroon ug kalinawon, dili ang kalinaw sa mga patay, apan ang kalinaw para sa mga nabuhi. Atung gina.litok ang pagsugot ug pag.andam sa pag.adto sa pagkipagnegosasyon ug human ay magkarga sa ta ug bala sa atung mga pusil, gitul-id ang atung pagtan-aw ug birahon ang gatilyo. Parehas ining ironic ug masalub-on – ug kini ay walay kataposan. Samtang atung paghimaya sa kaisog ug kabayihon sa atung mga sundalo, inyuhang buhaton ini parehas sa ilang mga miyembro ug payter, unsa man akong naki.an ay mga biyuda ug ilo. Akong nahikap ang ilahang sakit ug guol, wala sad nga kantidad na kwarta ug mga medalya na makapuli sa buhay sa mga tawo.
Tungod ana, ako nagatutok sa inyo karon adlawa. Sa atung mga igsuon nga Muslim, atung pangitaon, atung humanon ang pila kagatus katuig sa walay pagsalig ug pag-away. Sa mga CPP/NPA/NDF undangon nato ang pila katuig na pag-ambush ug ubang kagubot. Wala tay padulngan ug nagkadanak ang dugo adlaw-adlaw.
Para mahuman dayon ang kagubot ug krimen, ibalik nato ang kahapsay sa komunidad ug hatagan nato ang palibot ug garantiya na ibalik ang paghisgot sa peace talks. Akong giawhag na aduna kita’y unilateral ceasefire o pag-undang sa giyera karon dayon, ug gihanyo ang mga Pilipino sa National Democratic Front ug ilang mga sakop na mo responde.
Giawhag nasad ko kamo: “ug dili pa kita andam maghinigugmaay, sa ngalan sa Ginoo, dili unta kita mag-away-away, mao kana’y giingon ug gisulti nasad nako kaninyo.”
Atong paningkumutan ang permanente ug walay undang na kahapsay sa atung palibot bag-o mahuman ang akong termino mao kana ang akong gaabton, mao ka na ang akong damgo.
Sa dinagkong pang-ekonomiyang kalihukan, ang akong administrasyon mopadayon ug mga maayong dinagkong pang-ekonomiyang polisiya. Makab-ot nato ni pinaagi sa paghigpit sa panalaping polisiya na makatabang sa pag-asenso hilabi na kung maghisgot kita ug dugang panarbaho ug pagbawas sa kapobrehon. Pag-abot sa panahon na mahuman akong termino, ako naghandong ug nag-ampo na makapabilin ug ekonomiya nga kusgan, pinaagi sa mahigpit na pagtubo ug mahinay na pagsaka sa presyo o pamaliton, dinagkong dolyar na reserba, ug kusog na panalapi sa atong nasud.
Parte sa buwis, akong administrasyon mopataguyod ug reporma sa polisiya sa buwis para adunay sayon pantay ug epektibo na pansistema sa buwis na maka-iral ug negosyo ug panarbaho. Atong paubsan ang personal ug corporate income taxes ug ipakalma ang Bank Secrecy Law. Unsaon ta man nahimo akong presidente, dili unta ko manhilabot ani kabalo naka. Sige, mopadayon ako.
Sa matang panimalay, dapat adunay eksaktong sweldo ang mga Pilipino para makab-ot ang mga pagkaon ug dili pagkaon na panghinahanglanon sa ilang pamilya. Atung ipadayon na makalukmay kita ug dinagkung mga negosyo pinaagi sa mga investor na mohatag ug nilibong panarbaho matag-tuig – panarbaho nga bagay sa mga kabus ug kulang ug abilidad na miyembro sa panarbaho.
Reporma para makapadayon ug kompetensya sa atung mga damgo labi na sa matang mga negosyo na ginakahangalan gayod. Ang pagpakalma sa mga konstitusyonal na artikulo labi na sa ekonomiya gikinahanglan na makalukmay ang mga taga laing nasud na dinagkong negosyante o investor. Ang pagpanday sa labor intensive industries sama sa agrikultura, turismo, ug ubang mga pabrika ipadayon.
Kita usab mogugol sa tawhanong puhunan ug pansiguro sa nanagsang pagsagop sa ekonomikanhong kahigayonan.
Ang pagpatuman sa responsableng ginikanan ug masanayong kasanihan kinahanglan pod mabutang sa tibook kusog para ang mga magti-ayon, ilabina ang kabus, adunay kagawasan sa pahimangnong pagpili sa gidaghanon ug espasyo sa mga kabatan.onan sila hustong modugay ug muandam sa paghimo nila ug sa produktibong sakop sa kusog sa pamuo.
Kung ang pagpanarbaho dili kapilian, pananglitan sa mga lisod na hisgotanan sa banikanhon pamuhunan gi awhagan ang lokal na kahimtang pinaagi sa pagnegosyo.
Kita usab mopa usbaw sa lokal nga kahimtang sa patigayon pagpadugay sa mga kakulian sa pagrehistro ug paglangkob sa mga serbisyo sa nagka lain-laing ahensya sa kagamhanan.
Mga Institusyon sa panalapi sa goberno mupa kab-ot pinaagi sa praktikal na gawas sa kahon na pakete sa panalapi sa ginagmay ug tinunga tunga na pamuhunan.
Sa natad sa turismo, kita mo hatag ug paagi sa dugang na kadalanang maagian. Ug mga turismong agianang panerbisyo sa mga sentro ug dapit sa turista.
Mga proyekto sa kalamboan sa kadalanan sa bahikanhon makig abag kuyog ang pahimutang sa pagsangkap sa modernong imprastraktura sa pag uma sa pagpalapad ug pag uswag sa katukuran ug balik kahimutang sa kasangkapan sa patubig ug pagtukod sa modernong pag ani ug kasangkapan human sa pag ani ug pagpaubos sa mga usik.
Kita mag-inisog sa pagpatuman sa balaod sa pangisda labi na ang ilegal na pagpangisda gamit ang guinadili na kasangkapan ug pag-awhag sa pagtukod sa tanom sa kilid sa kasubaan ug mga nataran.
Sa laing bahin, ipadali nato ang galastuhan sa imprastraktura sa paglambo sa mga nasudnong kadalanan ug tulay ug e implimentar sa Mindanao Logistics Infrastructure Network ug ubang hanas na plano sa kutay na kadalanan. Ato sab nga kab uton ang pagkutay sa mga proyektong sa panayanang kadagatan.
Atong ipatuman ang katukuran sa pagpakunhod sa baha sa Metro Manila ug kasilinganang dapit, magbutang kita ug bag-ong pumping stations sa taktikanhong dapit.
Ang pagbanhaw sa operasyon sa Pasig River Ferry Services System usa ka maayong paagi ipapuli sa malisod na trapiko sa Metro Manila. Kini nagsilibi isip laing kapilian sa matang sa panakyanan sa pasahero ilabi na gikan sa silangan nga dapit sa Metro Manila pag abot sa tukmang adtoan sulod sa dakbayan sa Manila, Mandaluyong, Pasig, Taguig, Marikina, ug Quezon city.
Ang kampanya sa kolurom ug pagdakop lapas sa prangkisa apil ang pagtangtang sa ilegal nga mga terminal usab palapdan.
Patunong sa kulang sa imprastraktura sa Metro Manila, pagamit sa kasamtangang kadalanan mapalapdan. Busa, adunay panginahanglan sa pagtinabangay ug pagpasibo sa mga lokal na pangagamhanan sa paghikay sa mga sekondaryang rota ug pagkonsulta sa mga nagkalain-laing hingtundan apil na ang tigpalihok sa publikong panakyanan.
Daghan sa kagamhanan sa goberno matinud-anong naghunahuna, istrikto nakong uyunan nga ang nagka grabeng kahimtang sa trapiko mahatagan sa pagtagad, kung ang balay balaoranan o kongreso muhatag usab sa mga dinaliang gahum sa hingtundang ahensya. Dili ka? Pwede lang gihapon. Ipakita namo kung gusto mo ug dinalian sayod man mo na sakto na. Naa ra sa inyuha na, kung ihatag ninyo, mas labing maayo. Kung dili ninyo ihatag, muagi ta sa taas na rota pero mahinay. Ug dawaton ko ang inyung pamalikas, ayaw lang sa dool na dapit. Mao gyud na, kini dinalian ug diha diha na sitwasyon, kasulbaran. Gusto ninyo dinalian, pwede ra. Kung dili ninyo gusto tungod kay basin ninyo graft and corruption nasad. Edi okay ang pamatud.an wala ni sa script. Akong pamatod,an ninyo kini usa sa limpyo na kagamhanan, kung mao ni inyo kabalaka. Makasabot rako ninyo.
Wala na ni…taasa…wala na kini sa script. Sa inyung kasayuran, ako makagarantiya 101% kining limpyo. Ang problema ako makalihok sa pinaagi sa laing ahensya ug departamento busa akong isugyot bisan pipik ka gamay lang, wala koy unsa didto…wala na akong pamulitika, wala na tanan. Humana ko, gawas na sa lista, ako lang ipasa sa inyu ang impormasyon nga sayod ka, hangtod sa pagpili sa sekretrayo, dili ko ka garantriya sa ilang katarung ug kahibalo sa tanang higayon mga sakop sa gabinete, oo. Apan kanang sa ubos – procurement, kanang subasta dinha, apan akong ikasugid kini limpyo gyud kini basta hisgotan namo sa likod mahitungod sa Federal na sistema.
Sa imong kasayuran, ang akong tambag sa imo nga mga baton sa Federal na sistema, usa ka parliamento, apan siguroa na anaay presidente. Ako wala na anang panahona kay disqualified na, wala nako dinhi. Apan akong ipasalig karon adlawa sa Republika sa Pilipinas ug sa inyu mga katawhang Filipino sa ikaupat, ug ikalima katuig… tungod ang proseso mao ipatawag ang referendum ug human ana, tawgon ang piliay sa presidente, wala nako, sibat nako, kung naa moy presidente, awaton ang sistema sa France. Ayaw tugoti kanang puro parliamento, delikado kung awaton ang England ayaw tungod anang bomba. Sayod mo sa double deck, langan gyud, way gamit sa Commander in Chief ubos. Dili ka ma presidente, pwede ka mapili. Basin kanang panahona mao na ang swerte ni Tito Sotto. Oh’ di limitahan mo lang.
Mga gahom na seremonya, gahom sa pagsulbad, gahom sa pagtimbang sa pagsulbad o maski unsa magmando nimo, himoon na ug gahom na seremonya gawas sa panahong gikinahanglan, kung naay tawag sa paglihok kinahanglan naay pangulo. Naa nako dinha. Akong gisulti kung matagaan man ako anang dokumento, akong i-awhag kamo sa paghimo…. pagtawag sa piliay sa sunod adlaw, sunod semana. Bisan naa pay duha ka tuig, tulo ka tuig. Ako mubiya. Okay na ako. Ayaw mo kabalaka nako. Ako balita, daghang ambisyoso, eh daog pa, nganong karon sa una didto lang ko. Oh…tinood man, kinsa ba sa inyo nagsuporta nako dinhi? Wala man. Bisan usa ka magbabalaod, gawas sa duha ka lalawigan, gobernador, kadto lang, wala koy barangay kapitan…wala tanan…pero karon…
Ang higayon sa pagproseso sa pag-isyu sa permit ug lisensya sa pinakaubos sa akong dakbayan, kanunay tulo ka adlaw sa lokal nga kagamhanan. Apil diha ang opisina sa President ngadto sa ubos sa katapusang barangay. Tulo ka adlaw. Tulo ka adlaw, lokal na kagamhanan. Business permit, clearance—dili…kadyot lang…walay follow-up.
Tagaan ug stub, ipabalik sunod semana. Tanawa ang kabug.aton sa trabaho. Ug akong mandoan matag departamento, kanang diha sa taas, kinahanglan naa silay logbook. Dili sa computer, kay ma wala na. Ibutang day. Ibutang ang oras , nadawat ko ang dokumento ni Rodrigo Duterte. Diin adto sa imo computer naa kay tinood mga panlantaw didto. Tanawa ang kabugaton sa trabaho, nagkahinay mo ana. Oh pila ka workload ninyo, human pagmubalik ka dinhi Agosto. Alas tres ang takna, ihatag nimo…ihatag nimo. Karon akong tukoron ang 8888 akong ihalad sa korupsyon. Apan kung naa koy madunggan sa departamentong ehekutibo, bisan hunghung lang…bulag-bulag nata. Daghan dinha, bisan way trabaho, nag apply hangtod karon, dili man tanan sapian dinha, basin mga asawa na ninyo.
Samtang ang paghatag sa mga numero sa plaka sa mga sakyanan ang punto sa baligya o sa mga ahente sa mga sakyanan hatagan ug pagtutok. Ayaw na sa LTO tungod hangtod karon, panahon pa ni Hesukristo ang unang plaka nila hangtod karon wala pa. Nabayran na to, hantod karon kaluy.an sa Ginoo.
Sa mga lisensya sa drayber, ang pagkaepektibo sa bisa muabot gikan sa tulo ka tuig hangtod lima ka tuig.
Para mabawasan ang paglinya sa istasyon sa mga tiket, ang tiket sa mga tren pwede na mapalit sa mga mall, stalls ug tindahan. Gipalit to nimo sa… dinha nimo ihatag…dawat na. Ayaw didto dapit sa Recto kay sigurado peke-on nasad na sa mga hangal.
Ipokus nasad nako sa Filipinas. Ako gadoble ug kakapoy para ninyo, para sa kaayuhan sa katawhan. Seryoso kaayo ko. Kamong mga ingana, tiket tiket ug gubot dayon, ayaw nana ug buhata. Kani na akong warning sa inyo, kabalo ka, last. Wala nay lain, dili na nako buhaton, sayon ra kaayo na, ayaw na daota ang mga butang na gibuhat namo para sa kaayuhan sa katawhan. Mas maayo ng magkasinabot ta. Busa ayaw na ninyo buhata. Sayon ra kaayo na. Para walay away sa goberno, kanang mga butang na iligal ayaw na buhata para dili nami mag away dinhi. Apil mga pari, pati si Pope maigo gyud.
Klarohon ta ni sa matag usa, ako anaa sa kahamugaway ug kaayuhan sa mga Filipino. Busa kamong mga dili pa bangag diha, wala pa nakasulod sa druga, kung dili mo gustong mamatay, di mo gusto masakitan, ayaw mog salig sa mga pari, apil human rughts. Dili mapugnan ang kamatayon. Busa, ayaw buhata tapos naa ka sa paligid ug ikaw gihulagway sa balita murag si Mama Mary nagsapopo sa patay nga lawas ni Hesukristo.
Mao na sila. Magdramahan ta dinhi. Dinhi ko nakatanaw tungod kay naa man dinhi ang publiko, eh.. sayod ko na pila ka higayon nako gisulti sa Davao, ayaw buhata tungod kay magkaproblema ta. Siya mao ang hinungdan sa ilang tanan. Ikaw ang nagsugod. Balikon ko ha, siya nga mao ang hinungdan sa ilang tanan, kami gatrabaho lang. Aduna tay nasod na gibantayan. Naa tay milyones na katawhan nga sila maayo ug panglawas. Sukna sa druga, sukna kini sa interes sa publiko, kahapsay sa publiko. Nakita mo ang gagmay na salaod. Wa nay kawatan, wa nay manulis. Tungod lang ana, nganong ilabay pa. Gamay lang ha, gamita imong utok.
Kung ikaw makatakod, sama sa negosyo sa mga Insik, gibulto ka nila. Bisan ginagmay lang, kung ang tibook nagpondo natakdan kwarta na. Wala ko gasulti sa kalihokan sa Insik sa bulto ug tingi kundi bisan makita lang usa ka piso, okay lang na kay kung ma ipon bulto, kwarta na. Kay padaghanay man, mao na ako buot ipasabot.
Hinaut unta nga ang military ug pulis dili mo react ani…parti kini sa lalom na pagkuha ug impormasyon na ginasusi. Kabalo mo, kamo nga mga taga medya, “gapangita kamo ug asa ang dako na isda”? asa ang bilyonaryong adunahan, katong mga sakyanan na adunay Mercedes Benz, Maam anaa sila sa gawas, wala dinhi. Mangita ka ug usa ka batalyon na pulis para dakpon nato didto, kung kaya nato. Sila ang direkta sa kalihukan sa druga sa ilaha. Anaa silay ing-ani, dinagko, karong orasa naminaw sila karon dinhe. Ako 101% naminaw sila karon dinhe. Asa didto? Didto lang. Ibalik nila sa pondo o ilabay dinha, pagkahuman pahawa dinha kuhaa sa tindaan ang bag o sudlanan sa pakete. Di ba niingon ka nakita s medya. Kamo ra ang gatawag nila nga druglords eh. Dili ni sila mga druglords, mga tenente, delivery boy na, bali lbc ra na, pati dsl, federal.
Apil tong ilang gi-ingon na basura, mao nay delikado- ayaw namo ug pangita. Gusto ba ninyo sultihan ta mo, adtoon nato. Hatagan ta mo ug pangalan, ipakita nako ninyo ang insaktong impormasyon. Pero taga-e kog garantiya naa kay tumong na insakto. Kay ihatag nako sa imo ang pangalan, pati ang nasod, kung wala tay mabuhat, undangun ta kini. Busa dili lang kami. Dili kaayo ta personal sa atong trabaho dinhi, ako ng gisulti, dinhe oh, balik nata.
Tungod kay katong dili kasabot ug Tagalog, unsa nato, dugaya aning—ang paghaw-as sa kadaghanon sa pasahero ipasundayag kana pinaagi sa pagpadaghan sa mga tren. Gikan sa 16 ka tren ug tanan 48 ka sakyanan kada oras, hantod 20 ka tren ug 60 ka sakyanan kada oras, pakusgon ang kakusog sa tren gikan sa 40kph padulong sa 60 kph.
Ang problema ani, kanang mga riles—dili nana apil ana, ayaw ug to.o ani…2/3’s ani kay akoa, ang laing 3rd kay sakto akong grammar. Dili lang sila 60 kms kada oras, problema ani, ug dapat mu-uyon ka nako na nag riles karaan na.. halos tanan riles siguro, ingon pa si Tugade, “sir LTO sa ako ha, sabihin ko 40 to 60 kms kada oras.. ingon ko Art, sigurado ka makapugong ang riles ana? Basin ug maputol na, nag diretso ang tren sa cavite. Mudiretso sa Cavite, magpalupad didto kay Tolentino, “oh, ngano naay tren sa Tagaytay? Medyo paspas, 60 kms kada oras ug mubira ug butang na bug-at. Ug kung mulihok kana.. mawad-an ug unsa, molihok sa kapaspason na bug-at tungod sa kakusog mudagan. Lisod kaayu na….lisod masangyad o masangit kay bug-at man gud. Ug bawasan ang pag-abot. Gikan sa lima ka minuto hangtod tulo ka minuto. Hina, lang ta ang plano ni Tugade, hinay lang ta ug usa ka minuto sa Hong Kong, ang iya kay 3 ka minuto. Art ambisyoso ka, kaya kaha ni nimo?
Hilabi na sa LRT, ang kalihukan sa oras mu abot gikan sa alas -nuwebe y trenta sa gabii hangtod alas-diyes sa gabii. Daghan pang kabatan-onan muuli anang orasa. Ug makakuha pa ug ubang pasahero, ang kalangay sa pagpalit ug dugang na tren lihokon na puhon.
Karon, mao kana ang akong gi-ingon. Kung gusto mo maka-ila kanako, maayo. Wa koy problema. Isulti na ninyo didto ang…. normal ang atong padulugan kung makabuhat mo sa 46. Ang maayo niini, ako ng gipirmahan ang order na ehekutibo sa amo, FOI. Naunhan ta mo. Naa na sa akoa, oo, humana ko. Igawas na nako. Mugawas karong adlawa. Kabalo mo, musulti ko kaninyo, unhan nako ang kongreso o balay balaoranan puro hambog o pasiatab ang uban dinha. Atong kuhaon… pagkuha sa kaugalingong kaba unhan na nato. Para mabuhat pod kita ugproyekto pang riles sa Metro Manila. Wala ko nanghinambog pero tinood gayod kini. Anaa na kita sa…depende sa pederal na sistema pero sa unom ka tuig, igawas gayod kini. Pang riles na proyekto. Davao transit system, Cebu Transit System. Ang amihan ug habagatan pang sistema na tren, ang panay na proyektong tren. Panay eh, taga asa si ano, panay, panay ang paghatag nato para moingon nasad si Senador Drilon na ginalibak dinhi. Buhatan daw ug isla ang tren. Mukatawa pa. Ginalibak ka dinhe. Isumbong nana…sulayi, tanawa dinha.
Lain laing istilo ang ginalihok para makaluangan ug trapiko ang NAIA, apil ang posibleng pagbalhin sa kalihokan sa erport. Ang istilo man gud nako, ingani.. dili man jud ko.. dili ko pwede sa nga pormal na paagi. Kining trans-general aviation, balo na mo kinsay ma-igo ana? Kanang mga adunahan. Kanang general aviation, kanang mga eroplanong jet, kanang sa mga kumpanya, ibutang ko kamo sa Batanes para wala kaayo trapik sa panganod. E plantada nako ang sangley point. Tungod kay gikinahanglan ang usa ka dalan.. kana.. makabuhat pod kog bag-o na dalan sa eroplano pero ingon pod mga experto sa erport, maigo ana ang merville subdivision, makabuhat pako ug isa ka dalan sa eroplano dinhe sa manila. Pero kung wala na dinha, mahitabo gayod na ang clark ang pilion pero sa kundisyon na paspas imong tren. Musulti ko, usa ka oras kini nga biyahe sa tren. Ni ingon ko kay tugade, dili kana madawat. Naay dalan sa tren didto, bag-o ug daghan pa. Ang punto karong adlawa sa bullet train. Ipagamit na sa Filipino na drayber, ang punto ko, lipong. Mulapas mo dinhe. Ang Clark airport magamit para sa kalihokan sa airport sa laing nasod ug dinhi sa Filipinas.
Agig pagdugang, adunay usa ra ka dapit na pagpalit sa mga kabutangan o gamit ang mabuhat sa sulod sa Clark Civil Aviation para sa kaayuhan sa mga pinoy na nagtrabaho sa laing nasod.
Para mapuslan gayod ang airport sa Clark, gikinahanglan na mabuhat ang riles sa tren na mo dikit.
Sa atong kina iyahang kapanguhaan, ang military gimandoan sa paghugpong sa— paminaw kamo, dili kini kataw-anan.. supporta sa role sa ilegal na pagputol ug kahoy, ilegal na pagmina, naa raba dinha si Gina lopez— ug ubang makadaot na kalihukan na makasamot ug daot sa atong palibot. Dapat akong protektahan ang atong nasod…daghan nireklamo sa akong pagpili ni Gina Lopez. Pero si Gina ug ako, pareho lang ang among gipag laban na prinsipyo. Ang kaayuhan sa nasod maoy dapat ma una. Si Gina Lopez ug ako, musulti lang kaninyo na sunda lang ang pamala-od sa goberno. Ayaw daota ang kinaiyahang kapanguhaan, sunda ang insakto. Wala tay problema. Gibuhat lang ni gina Lopez ang iyang trabaho. Aduna syay maayong pagtoo na gipaglaban. Mao kana ang masulti bahin kaniya. Tigpasiugda sa kaayuhan. Busa masulti nako na insakto gayod kana. Ngano? Anaa ba dinha si Maam Gina Lopez…Secretary Lopez?
Ing-ani ni, miadto siya sa Davao. Gabii na mga ala una sa buntag, tungod kay sayo palang… katong nidaog ko na wala pako nanumpa.. Daghan ang niadto para magpahalipay sa akong kadaugan.
Eh si maam niadto na ikaduha…sa dihang ipakita niya ang pag-ubos sa atong… mao na ni…duha ka oras nasad…murag dili nani mahuman…ingon maam ayaw ug kalain, “ tinood man, ayaw kasuko kay mao kini tinood, mag alas tres nasad.. “Rody” kani oh, dayun opinyun nasad murag ug kongresman, ingon ko maam mag-alas kwatro na, unsa kaha kung himoon taka ug DENR secretary? Kalit pod siya nitubag, tinood ka? Ingon ko “oom” dili tong “oo”, siya pod ni ingon, ako sang ikonsulta akong pamilya.
Pagkasunod na adlaw, nitawag sya sa akong sakop, kay Bong, ingon siya, “Bong, okay na…gidawat na sa akong pamilya, nisugot na. Ingon ko hala.. bantay ka sa…pero kabalo ka, dili nako mupili ug tawo na wala sa akong gihunahuna. Mas mudawat ko ug tawo na oareho kami ug gibarogan sa kinabuhi labi na kadtong pagkahurot sa…sakto na, siya gayod nag tigpasiugda sa kaayuhan ug iya kanang ipadayon.
Ang DENR gi awhag pod na erepaso tanan nga permits nga giaprobahan sa mina ug pagputol sa kakayahan ug ubang kalihokan sa palibot sa natural na kinaiyahan.
Pagpasiguro sa pagsunod sa sistemang pang-goberno ug gikinahanglan, mao kini ang pinaka ayos.
Usbon, suspendihon, o ipawalay bisa ang permits, padayun lang. Gusto ko magpasalamat sa Ginoo na gitagaan kog higayon.. lage…wala gayod.. wala ,man koy gi ingon.. wala man ko nagtoo na maabot ko dinhe, permi dili mawala sa akong huna huna na lisod ning kuan..
Pareho aning laguna lake, nahurot na mga… wala na ang mangingisda ug sa lain, mao na lang ang sa mga tao.
Makita nimo sa eroplano, labi na ako moadto sa Davao ug mulabay ko didto, sa dihang makita nako, wala na gayod koan… ug ang mangingisda, gareklamo na sa kawad-on.. wala na gayod sila. Tungod kay gamay na lugar, mao nalang ilaha. Busa dinhi, gilihok nalang nako sa inamigo na pamaagi nga ang lawasa.. mahimong pang ekonomiya ug turismo labi na sa pag ayo sa negatibong dungog sa pagkadaot sa kuhaanan sa tubig, pagbalhin sa yuta ug polusyon. Mao ni ang gibutang. Mao ni ang akong gipamulong.—ang pobreng mangingisda maoy adunay prayoridad.
Mando nako kay Gina, “sulbara maam”, ayaw pod ipita, pero dapat ilang bawasan ang lugar sa ilang gisakop. Dili pod pwede aduna silay pagkaon ug sila rapod ang makakaon. Sila na gani ang adunahan, dapat mu undang na kini. Ibutang nato ug adunay pangutana kung kinsa ang tag iya ana, sayon ra ang tubag…mga heneral, Mayor, Gobernor, basin Congressman pud. Buot nakipasabot, dili kini personal. Mao kini ang akong nakita, na dapat akong buhaton, kay mao kini ang insakto na padulngan.
Para adunay insakto na paagi para paglimpyo sa basura sa Metro Manila. Ang hinapos na pagsarado ug pag-ayo sa Carmona Security Landfill dapat ipatuman. Samtang ang pagpa-iral sa insakto na waste energy na kagamitan dapat estudyuhan.
Daghan pa na, ang teknolohiya niabot na ug paspas kaayo. Sa pangobernong kalihukan adunay dakong kakinahanglanon na pangusgan nato ang atong kalihokan niining dapita. Taas na kayo nga linya na. Pilion ang insakto.. walay gisulti.. taas na kaayo, mabuang ta.
Para mahan-ay ang pampublikong kasayuran, dapat ang balaod mapasa, gipadungog nako ang kongreso na mobuhat ug “peoples” broadcasting corporation, alisdan ang PTV4, ang istasyon na gilihok sa goberno na karon gapaningkamot na awaton ang sistema sa pagbalita sa gawas sa nasod. Ang grupo sa pang international na ahensya sa pagbalita—gusto nako ibanggit katong interesado, sama sa BBC, mubisita sa atong nasod para mutudlo ug taga goberno sa atong network channels na mag-obserba. – mao kini akong gusto, total kwarta kini sa katawhan – mu obserba sa kalihokan sa pagbalita sa kaugalingong pagpaningkamot pinaagi sa bag-ong programa ug intelihenteng pag-ayo ug pagtimbang sa balitang pampublikong kasayuran, lakip na ang kaayuhan sa atong nasud ug pati sa gawas sa nasod.
Ang panerbisyo sa goberno pinaagi sa pagbalita o ang Radyo ng Bayan, gimandoan na bag-ohon ang sistema para mukita ug insaktong pinansyal ug masaligan para sa insakto, independente, ug makabuhi na balita o komentaryo. Ang Radyo ng Bayan e lakip na sa PBC, People’s Broadcasting Corporation.
Samtang ginabuhat nato ang Presidential Communications satellite office sa Davao city, ang PBC, mubutang pod ug opisina sa pagbalita didto sa visayas ug Mindanao. Ang dakbayan sa Davao mao ang sentro sa pinaka unang muslim channel, ginatawag na Salaam TV, ug unang lumad channel.
Ang PCO gikinahanglan makig-abag sa opisina sa Executive Secretary ug Presidential Legal counsel, o opisyal na abogado sa presidente sa pag implementar sa bag-ong na aprobahan na E.O. na Freedom of Information. Ang EO nigawas na.
Ug usa ka ehemplo sa sangay sa atong ehekutibo sa pagbuhat ug matin-aw na integridad isip usa ka sukdanan sa agi sa atong goberno, ang pag-ipon ug paggasto samtang gimandoan ang publiko sa pagbantay ug pag-apil sa pang-gobernong programa.
Kini nga goberno dili mopasaylo sa kagobot ug krimen ug pagpiit sa medya. Ang orihinal na medya, usahay basahon na bona-fid, o bisan unsa mana. Ang orihinal na medya permanenteng mahimong kauban sa kabag-uhan. Di ba klaro na? Pero unsaon man nato ang dili orihinal o bonafide? Mao nay problema diha.
Para masulbad ang kalangay ug kadaghanon sa nagwala sa masulbad nga kaso ug kahinay sa pag taral sa hukmanan, ang imbestigasyon ug ang pag-dala sa kaso dapat ihan-ay, lakip na ang ginadili na druga ug ubang krimen.
Para mawala ang kultura sa kahadlok ug pagpakahilom sa atong sistemang panghustisya, gihangyo ko ang kongreso, na magbuhat ug balaod sa Whistleblower Protection Law samtang ang witness protection program ipakusog. Dili lalim mahimong presidente bisan dinhe lang.
Ang mga abogado na sakop sa PAO, mao ang Public Assistance Attorney’s Office, rehiyon, distrito na opisina, dapat dugangan ang numero para makahatag ug serbisyo sa mga kabus na kliyente pinaagi sa pag-serbisyo sa abogado.
Sa karong panahon, ako pod gimandoan ang DILG na mulihok ug mopasiugda sa nasudnong impormasyon para kampanya sa federalismo ug makigduyog sa nagkalain-laing alyansa sa LGU grupo sa sibilyan, masa ug relihiyosong grupo. Dinhi sa ko taman, mao ni federalismo.
Wa ko kabalo kung insakto ba, kabalo mo kining atong nasod, kung usbon ko, kabalo ko na kabalo mo kaniadtong 1521 o 1526 si Magellan niabot sa Leyte – (kumare nako ni, salamat mare ha). Ang Mindanao nahimong Islam na sa usa ka gatos ka tuig o 100 years. Ug unsa mani, mao kini ang pagka superyor o imperyalismo sa laing nasod. Adunay makasaysayang kakulangon sa hustisya na nabuhat nila sa mga moro.
Dapat atong ayusun, pero dili ingana kadali karon. Busa kamong mga igsoon kong moro, kabalo man mo, – ako dayo ang amahan, busa sagol akong lahi, muslim ug kristyano. Pero kabalo mo, sabton nalang nato ni na dili mabalik sa inyu tanan nga gikuha sa amerikano, kastilla, ug apil mga pilipinong kapitalista.
Kato magpahimulos sa Mindanao sa ingana na pamaagi, muadto sa Mindanao tungod kay yutang gipasaligan… sa pagkadaghan sa pagsulod sa mga tao gikan sa visayas, aduna na kitay… dili masulbad sa pamaagi na imong gusto. Magsinabtanay ta sa atong pang tagsa tagsang kaugalingon, ug dinha ta mabuhi sa atong panaghigalaay, pero atong paningkamotan.
DAGHANG SALAMAT!
